Research Information System
12. Uluslararası İstanbul Bilimsel Araştırmalar Kongresi, Ankara, Turkey, 21 January - 23 February 2023, pp.88-93
SARSILMIŞ BEBEK SENDROMU: EBELER İÇİN
TANIMLAMA VE ÖNLEME
ALEYNA BULUT1 YASEMİN AYDIN KARTAL2 MERVE MEŞEDÜZÜ3 ŞERİFE
ÇINAR4
1Arş. Gör., Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, ORCID NO: 0000-0002-2373-4133
2Doç. Dr., Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, ORCID NO: 0000-0001-7464-945X
3Öğr. Gör., Bezmialem Vakıf Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, ORCID NO:0000-0001-9991-626X
4Arş. Gör., İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, ORCID NO: 0000-0002-0855-0133
ÖZET
Bu derleme, sarsılmış bebek sendromunun (SBS) tespit edilmesi ve önlenmesinde ebelerin görev
ve sorumluluklarını incelemek amacıyla planlanmıştır. “Sarsılmış bebek sendromu, önlem, ebe”,
“shaken baby syndrome, prevention” anahtar kelimeleri ile Science Direct, Google Scholar, Cochrane,
Medline, Pubmed veri tabanları taranarak erişim sağlanan makaleler değerlendirilmiştir. Araştırmanın
kapsamını 2012-2022 yılları arasında yayımlanan 12 çalışma oluşturmuştur. Çalışma bulgularına
göre sarsılmış bebek sendromu bir yaş altı çocuklarda daha sık rastlanmakta ve 100.000’de 14-33,8
oranlarında görülebilmektedir. Sarsılmış bebek sendromunu için risk faktörleri arasında kolik bebek,
kız çocuğu olma, istenmeyen çocuk, hiperaktivite, fiziksel veya mental engelli olma, tek anne veya
babaya sahip olma, alkol ve uyuşturucu kullanan ebeveynler, ailenin sosyal izolasyonu, düşük eğitim
düzeyi, erken yaşta evlilik, postpartum depresyon, ev içi şiddet kültür, düşük sosyoekonomik durum,
süreğen veya tekrarlayıcı hastalığı olanlar ve çocuğu koruyan kanunların yetersizliği gibi faktörlerin
yer aldığı belirlenmiştir. Bebeklerde; subdural hemoraji, bilateral retinal hemoraji, kraniyal kemik ve/
veya iskelet fraktürü, ekimozlar, kusma, konvülsiyonlar, iştahsızlık, bilinç kaybı, solunum problemleri,
uyku düzensizliği, sinirlilik, kontrol edilemeyen ağlama gibi bulgulara rastlandığında sarsılmış bebek
sendromundan şüphelenilmelidir. 3345 bebeğin dahil olduğu bir çalışmada, bebek ağlaması ile SBS
arasındaki ilişki incelenmiş, araştırma bulgularına göre ebeveynlerin bebeklerin ağlamasını durdurmak
maksadıyla onlara çeşitli olumsuz davranışlarda bulunduğu ve 6 aylık bebeği olan ebeveynlerin
%3,35’inin, 1 aylık bebeği olan ebeveynlerin ise %1.10’ının bebeklerini susturmak maksadıyla onları
en az bir kez sarstıkları ortaya konmuştur. Fransa’da yapılan bir çalışmada, SBS olarak kayıtlara geçen
otuz yedi vakadan otuz birinin şüphelisinin anne, baba veya her ikisinin, altı vakanın şüphelisinin ise
bebek bakıcıları olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle de tıbbi bir sorun olmasının yanında çocuğa yönelik
fiziksel bir istismar türü olması nedeniyle SBS’nin yasal açıdan tespit edilmesi de oldukça önemlidir.
Ebeler, sarsılmış bebek sendromu konusunda bilgi sahibi olmalı, doğum sonu izlemlerinde SBS yönünden
bebeği değerlendirmeli, risk grubu bebek ve ebeveynlerini saptayabilmeli ve gerekli acil müdahaleyi
sağlamalıdır. Ayrıca bu konuda ailelerin bilgi düzeylerini arttıracak eğitim programları planlamalıdır.
Anahtar kelimeler: Sarsılmış Bebek Sendromu, Çocuk İstismarı, Ebelik
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
89
SHAKEN BABY SYNDROME: IDENTIFICATION AND PREVENTION FOR
MIDWIVES
ABSTRACT
This review was planned to examine the duties and responsibilities of midwives in the detection and
prevention of shaken baby syndrome (SBS). The articles accessed by searching Science Direct, Google
Scholar, Cochrane, Medline, Pubmed databases with the keywords “shaken baby syndrome, prevention,
midwife”, “shaken baby syndrome, prevention” were evaluated. The scope of the research consisted of
12 studies published between 2012-2022. According to the study findings, shaken baby syndrome is
more common in children under the age of one and can be seen at a rate of 14-33.8 per 100,000. Risk
factors for shaken baby syndrome include colicky baby, being a girl, unwanted child, hyperactivity,
physical or mental disability, having a single mother or father, parents using alcohol and drugs, social
isolation of the family, low education level, early marriage, It has been determined that factors such
as postpartum depression, domestic violence culture, low socioeconomic status, those with chronic or
recurrent diseases and the inadequacy of laws that protect the child. In infants; Shaken baby syndrome
should be suspected when signs such as subdural hemorrhage, bilateral retinal hemorrhage, cranial bone
and/or skeletal fracture, ecchymoses, vomiting, convulsions, loss of appetite, loss of consciousness,
respiratory problems, sleep disturbance, irritability, and uncontrollable crying are encountered. In a study
including 3345 babies, the relationship between baby crying and SBS was examined, and according to
the research findings, it was found that 3.35% of parents with a 6-month-old baby and 1.10% of parents
with a 1-month-old baby showed various negative behaviors to stop babies from crying. It has been
revealed that children shake their babies at least once in order to silence them. In a study conducted in
France, it was stated that the suspects of thirty-seven cases recorded as SBS were the mother, father or
both, and the suspects of six cases were babysitters. For this reason, it is very important to detect SBS
legally, since it is a type of physical abuse against the child as well as being a medical problem.
Midwives should have knowledge about shaken baby syndrome, evaluate the baby in terms of
SBS in postpartum follow-ups, identify the risk group baby and its parents, and provide the necessary
emergency intervention. In addition, education programs should be planned to increase the knowledge
level of families on this subject.
Key words: Shaken baby syndrome, child abuse, midwifery
Sarsılmış Bebek Sendromu Tanılama ve Önleme ile İlgili Çalışmaların
İncelenmesi
Çocuk istismarı olarak da bilinen “sarsılmış bebek sendromu” (SBS) “sallanmadan kaynaklanan kafa
travması” veya “kazara olmayan kafa travması” gibi kavramlarla da açıklanabilen en şiddetli travmatik
beyin hasarıdır. Her yıl, ABD hastanelerinde 100.000 bebekten yaklaşık 33’üne istismar edici kafa
travması teşhisi koyulmaktadır, bu da istismardan kurtulanlarda hafif ila orta şiddette davranışsal ve
bilişsel sorunlara ve ciddi vakalarda ömür boyu sakatlık veya ölüme yol açmaktadır (1). SBS’yi denetleme,
tespit etme ve müdahale oranları çocuk istismarının gizliliği, utanç ve damgalanma sebepleriyle oldukça
düşüktür. Hafif vakaların tespit edilebilmesi zor olurken orta ve yüksek şiddetteki vakaları tespit edip
yatışını yapmak, yetkili birimlere haber vermek daha kolay olabilmektedir. Hastalık kontrol ve önleme
merkezi (CDC) tarafından oluşturulan 15 tanı kodu kullanılarak gözetim gerçekleştirilebilir (2).
Yapılan bir çalışmada bebeği sarsma fiilini uygulayan kişilerin ifadesine göre bebeği sarsmanın en
temel nedeninin şiddetli ve inatçı ağlaması olduğu tespit edilmiştir. Ağlayan bebeği susturamadığında
şiddetle ve sıkarak sarstıklarını belirtmişlerdir (3). SBS risk faktörlerinin incelendiği çalışmalara
bakıldığında çoğul gebelik, düşük doğum ağırlığı, konjenital anomalili bebek, maternal ve paternal
depresyon, hiperaktivite, alkol ve uyuşturucu madde kullanan ebeveynler, uyku bozuklukları, beslenme
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
90
yetersizlikleri SBS ‘nin oluşmasına neden olan değişkenlerdir (4,5). SBS’ye maruz kalan bebekler
genelde bir yaşından küçüktür ve bilinmeyen nedenlerle erkek bebeklerin SBS tanısı alma oranları kız
bebeklere göre yüksek olarak tespit edilmiştir (6). Ancak başka bir çalışmada ailelerin kız çocuklarına
karşı daha sabırsız olduğu erkek çocukların ağlamalarını sakinlikle karşıladıkları saptanmıştır (7).
SBS bulgu ve belirtilerine bakıldığında azalmış gıda alımı, kusma ve ishal, büyüme ve gelişmenin
yavaşlaması, morluklar, rahatsız edici davranışlar (sızlanma ve ağlama) yer almaktadır (8).
Ailelerin ve sağlık profesyonellerin SBS hakkındaki bilgi düzeyleri yetersizdir. Çoğu aile SBS’nin
morbidite ve mortaliteye neden olabileceğini bilmemektedir. Sağlık profesyonelleri ise tanılama ve
müdahale konusunda yetersizdir. Bu derlemede SBS teşhis ve önleme ile ilgili yapılan araştırmalar
incelenmiştir.
Tablo 1. Sarsılmış bebek sendromu tanılama ve önleme ile ilgili çalışmaların incelenmesi
Yazarlar,
yıl
Çalışma
deseni
Veri
toplama
aracı
Ülke Çalışma
alanı
Örneklem
hacmi
Temel bulgular
Meral ve
ark.,
2018
(9)
Tanımlayıcı Anket Türkiye Serbest 186 - Anne ve babaların SBS
hakkındaki bilgi düzeylerinin
ölçüldüğü bu çalışmada ailelerin
çoğunluğu bebekleri sarsmanın
zararlı olduğunu bilmektedir.
- Ailelerin %83,3’ü SBS hakkında
bilgi sahibi değildir.
- Ailelerin bir kısmı çocuklarını
uyutmak için ayakta salladıklarını
ifade etmişlerdir. Ayrıca çocukları
sevmek için havaya fırlatma
davranışında bulunduklarını
belirtmişlerdir.
- Sigara kullanan annelerin
çocuklarına karşı daha öfkeli
davranışlarda bulunduğu
belirlenmiştir.
Çataloluk
ve
Alparslan
2021
(10)
Tanımlayıcı
ve Kesitsel
Anket Türkiye Hastane 213 - Çalışmaya katılan annelerin
%89.2’sinin SBS’yi hiç duymadığı
tespit edilmiştir.
- Annelerin %63.8’inin bebeğini
sallayarak uyuttuğu belirlenmiştir.
- Sallamanın bebeği
öldürmeyeceğini ancak sakat
bırakabileceği düşündükleri
saptanmıştır.
- Aile bireylerinin yaşı, eğitim
durumu, işsizlik, ekonomik durum,
tek ebeveynlik, bebeğin aşırı
ağlaması gibi durumların yanı sıra
sosyal destek eksikliği de bebeği
sarsmak için risk faktörü olarak
belirlenmiştir.
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
91
Conrad ve
ark.,
2021
(11)
Retrospektif Kayıtlar ABD Hastane 66,854 - 1998 ile 2014 yılları arasında
doğrulanmış ve olası SBS tanı
oranı (3 yaş ve altındaki çocukların
100.000 nüfus sayımı başına) 5,4±
0,3 olarak tespit edilmiştir.
- Doğrulanmış SBS tanı oranı
1998’de 3,8 (± 0,3) iken 2005’te
5,1’e (± 0,9) yükseldi ve
2014’te 1,3’e (± 0,2) düştüğü
belirlenmiştir.
Antonietti
ve ark.,
2019
(12)
Retrospektif
ve
Tanımlayıcı
Kayıtlar Fransa Hastane 305 - 305 hastadan kesin SBS tanısı
alan 80 bebek incelenmiştir.
- 3’ünün yoğun bakımda öldüğü
belirlenmiştir.
- 37 hastanın (%48) tanı
konulduktan sonraki ilk 2 yıl
içinde yıllık nöropediatrik kontrole
gittiği saptanmıştır. Çocuklardan
sadece 12’sinin (%15,6) 6
yaşından sonra hala izlendiği
belirlenmiştir.
- 24 vakada (%31), spastik
kuadriplejiye bağlı çok sayıda
sekele ve bu vakaların yarısında
tam bağımlılığa yol açan ciddi
zihinsel geriliği içeren anormal
nörolojik hastalıklar tespit
edilmiştir.
- Çalışma sonucuna göre SBS
mağduru olan bebeklerin tıbbi
izlem oranları yetersizdir.
Kaya ve
ark.,
2022
(13)
Randomize
Kontrollü
Eğitim-
Anket
Türkiye Hastane 87 - Anneler deney ve kontrol
grubu olarak ikiye ayrılmıştır.
Her iki grupta da annelerin SBS
hakkındaki bilgi düzeyleri yetersiz
olarak belirlenmiştir.
- Annelerin bebeği sallama
eyleminin morbidite ve mortalite
nedeni olacağını bilmediği tespit
edilmiştir.
- Çalışma sonucuna göre SBS
değerlendirme anketi puanları,
müdahale grubunda kontrol
grubuna göre önemli ölçüde daha
yüksek olarak saptanmıştır.
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
92
Aydın ve
Çiftçi
2018
(14)
Tanımlayıcı
ve Kesitsel
Anket Türkiye Hastane 279 - Çalışmaya katılan annelerin
%54,5’inin bebekleri ağlarken
onları sakinleştirmek için
sallama yöntemini tercih ettiği
belirlenmiştir.
- Annelerin %82,1’inin SBS’yi
daha önce hiç duymadığı
saptanmıştır.
- Annelerin erkek bebekleri daha
fazla sarstığı tespit edilmiştir.
Tartışma ve Sonuç
Tablo 1.’de belirtildiği üzere Sarsılmış Bebek Sendromu ile ilgili yapılan çalışmalar kısıtlıdır. Temel
olarak ailelerin bilgi düzeylerini ölçmeye yönelik uygulanan çalışmalar ve retrospektif araştırmalar
bulunmaktadır. Başta ebeler olmak üzere sağlık profesyonellerinin konu üzerinde farkındalıkları ile
ilgili yapılan çalışma sayısı da yetersizdir ve güncel değildir. Ailelerle ilgili yapılan çalışmalarda da
ailelerin bilgi düzeyinin düşük olduğu, SBS kavramını bilmedikleri, sarsmanın bebekte oluşturabileceği
morbidite ve mortalite riskinin farkında olmadıkları belirlenmiştir. Özellikle bebekler ağladığında veya
uyumadıklarında ailelerin bebekleri sarsmak suretiyle susturmaya ya da uyutmaya çalıştığı saptanmıştır.
SBS gün geçtikçe önemli bir çocuk ve toplum sağlığı problemi haline gelmektedir. Sarsılmış
bebek sendromunda koruma ve önlemede en önemli yöntem farkındalığı arttırmak yani eğitimdir.
Ebelerin bilgi düzeylerinin arttırılmasına yönelik gerekli eğitim programları yapıldığı takdirde aileyi
ve toplumu bilgilendirme oranları da artacaktır. Ebenin; bakım verdiği bebeği veya çocuğu SBS
açısından değerlendirmesi, tespit etmesi, müdahale etmesi, gerekli yerlere sevk etmesi gerekmektedir.
Gerekirse ev ziyaretleri de yapmalıdır. Takip sırasında, çocuk için uygun olmayan bir eve, ebeveynin
güvensiz davranışlarına, aşırı ağlamaya, ağlamaya karşı düşük toleransa, yetersiz kiloya karşı hassasiyet
göstermesi önemlidir.
Ebeler, aileyi doğum öncesi dönemde ebeveynliğin görevleri hakkında bilgilendirmelidir.
Ebeler, doğum sonu dönemde aileyi ebeveynlik rolleri hakkında desteklemelidir.
Süreçte sinirlilik, baş edememe, stres, kaygı yaşanabilir. Bu olumsuz duyguları ifade etmeleri
sağlanmalıdır.
İyi niyetli olsa dahi bebeği sallayarak sakinleştirmenin veya uyutmanın bebeğe fiziksel ya da
mental olarak zarar verebileceği anlatılmalıdır.
Sonuç olarak SBS bebekler için morbidite ve mortalite riskini yaratmakta ayrıca bir çocuk istismarı
yöntemi olarak kabul edilmektedir. Açıkça ifade edilemeyen ve fazlasıyla bilgi eksikliği bulunan bu
konu hakkında ebelerin aileleri bilgilendirmesi önemlidir. Gerekli durumlarda ebeveynler profesyonel
desteğe yönlendirmeli, yardım almaları sağlanmalıdır.
Kaynakça
Cala Cala, L. F., Kelly, C. L., Ramos, E., VanVleet, M., & High, P. (2020). Which Mothers Know That All Babies
Cry? A Randomized Controlled Trial of a Child Abuse Prevention Program for Low-Income New Mothers.
Clinical pediatrics, 59(9-10), 865–873. https://doi.org/10.1177/0009922820922532
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2022). Preventing Abusive Head Trauma. https://www.cdc.
gov/violenceprevention/childabuseandneglect/Abusive-Head-Trauma.html
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
93
Brennan LK, Rubin D, Christian CW, et al. Neck injuries in young pediatric homicide victims. J Neurosurg Pediatr
2009; 3: 232-39.
Simonnet H, Vannier AL, Yuan W, et. al. Parents’ behavior in response to infant crying: abusive head trauma education.
Child Abuse & Neglect 2014; 38: 1914–1922.
American Academy of Pediatrics (AAP). Committee on Child Abuse and Neglect. Shaken baby syndrome: rotational
cranial injuries-technical report. Pediatrics 2001; 108: 206-10
Cansever Z, Taşar MA, Şahin F, Camurdan AD, Beyazova U. Ailelerin sarsılmış bebek sendromu konusundaki
bilgi ve tutumları. Gazi Medical Journal 2012; 23: 39-45.
Fanconi M, Lips U. Shaken baby syndrome in Switzerland: results of a prospective follow-up study, 2002-2007.
European J Pediatr 2010; 169: 1023-28.
Şahin F, Taşar, MA. Sarsılmış bebek sendromu ve önleme programları. Türk Pediatrik Arşivi 2012; 47: 152-58
Meral G. , Çelik Y. , Tunaligil V. , Yaşar R. , Kılınç T. , Güngör E. , Tahiroğlu S. , Yapaner E. , Zengin K. , Kaymaz
H. Ailelerin Sarsılmış Bebek Sendromu Hakkında Bilgi Düzeyi. Anatolian Clinic the Journal of Medical
Sciences. 2018; 23(3): 163-172.
Çataloluk, A. & Alparslan, Ö. (2021). ANNELERİN SARSILMIŞ BEBEK SENDROMU HAKKINDA BİLGİ
DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ . Ebelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi , 4 (2) , 119-127 . Retrieved from
https://dergipark.org.tr/en/pub/esbder/issue/64736/900290
Conrad, A., Butcher, B., Oral, R. et al. Trends in shaken baby syndrome diagnosis codes among young children
hospitalized for abuse. Inj. Epidemiol. 8, 46 (2021). https://doi.org/10.1186/s40621-021-00334-w
Antonietti, J., Resseguier, N., Dubus, J. C., Scavarda, D., Girard, N., Chabrol, B., & Bosdure, E. (2019). The medical
and social outcome in 2016 of infants who were victims of shaken baby syndrome between 2005 and
2013. Archives de pediatrie : organe officiel de la Societe francaise de pediatrie, 26(1), 21–29. https://doi.
org/10.1016/j.arcped.2018.10.002
Kaya, A., Çelik, D., & Efe, E. (2022). The effect of a shaken baby syndrome prevention program on Turkish mothers’
awareness and knowledge: A randomized controlled study. Journal for specialists in pediatric nursing
: JSPN, 27(2), e12369. https://doi.org/10.1111/jspn.12369
Aydın D, Karaca-Çiftçi E. Annelerin Sarsılmış Bebek Sendromu ve Aşırı Ağlama Hakkında Bilgi ve Tutumları.
G.O.P. Taksim E.A.H. JAREN 2018;4(3):172-8.