Research Information System
12. ULUSLARARASI İSTANBUL BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR KONGRELERİ, Ankara, Turkey, 21 - 23 January 2023, pp.130-135
BİLİNÇLİ FARKINDALIK (MİNDFULNESS) TEMELLİ
YAKLAŞIMLARIN POSTPARTUM DEPRESYON
ÜZERİNDEKİ ETKİNLİĞİ
Merve Meşedüzü1 Yasemin Aydın Kartal2 Şerife Çınar3 Aleyna Bulut4
1Öğr. Gör., Bezmialem Vakıf Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, ORCID NO:0000-0001-9991-626X
2Doç. Dr., Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, ORCID NO: 0000-0001-7464-945X
3Arş. Gör., İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, ORCID NO: 0000-0002-0855-0133
4Arş. Gör., Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, ORCID NO: 0000-0002-2373-4133
ÖZET
Bu araştırmanın amacı pospartum ruh sağlığınının desteklenmesi, postpartum depresyonun (PPD)
önlenmesi ve semptomlarının azaltılması amacıyla uygulanan bilinçli farkındalık temelli yaklaşımların
etkisini incelemektir. “Postpartum, postpartum depresyon, bilinçli farkındalık”, “postpartum, postpartum
depression, mindfulness” anahtar kelimeleri ile Science Direct, Google Scholar, Cochrane, Medline,
Pubmed veri tabanları taranarak erişim sağlanan makaleler değerlendirilmiştir. Araştırmanın kapsamını
2012-2022 yılları arasında yayımlanan 4 çalışma oluşturmuştur. Çalışma bulgularına göre postpartum
depresyon kadınların % 10-15’inde görülmektedir. Ülkemizde doğum sonrası birinci hafta ile 18. ay
arasında yapılan çalışmalarda PPD prevalansı %12,5 ile %42,7 arasında değiştiği bildirilmektedir. PPD
risk faktörleri incelendiğinde sosyo-ekonomik durum, kültürel gelenekler, inanışlar ve ritüeller, uyku
kalitesi, sosyal destek, maritüel sorunlar, yenidoğan cinsiyeti, kişisel faktörler ve daha önceden PPD
geçirmiş olmak gibi değişkenlerin yer aldığı görülmektedir. Mevcut deneysel kanıtlar bilinçli farkındalık
temelli girişimlerin psikolojik iyiliği artırdığı, anksiyete ve perinatal depresyonu hafiflettiği, psikolojik
rahatsızlıkları azalttığı ve tekrar ortaya çıkmasını önlediğiNİ göstermektedir. Yapılan araştırma
sonuçlarına göre orta ila orta derecede şiddetli depresif semptomları olan doğum sonrası kadınlar için
bilinçli farkındalık müdahalesinin uygulanabilir ve etkili olduğu bildirilmiştir. Ayrıca, gebe kadınlara
uygulanan 8 haftalık bilinçli farkındalık temelli programların gebelerdeki anksiyete ve depresif belirtiler
ile postpartum depresyon düzeyini azalttığı görülmüştür. Yüksek riskli gebe kadınlarda da web tabanlı,
doğum öncesi bilinçli farkındalık temelli yaklaşımların postpartum depresyon (PPD) gelişimini önleme
ve anne-bebeğin iyiliğini artırmada etkili olduğu bildirilmiştir. Bu konudaki sınırlı çalışmalar nedeniyle,
postpartum dönemde kadınlara uygun olan bilinçli farkındalık temelli müdahale türlerini değerlendirmek
için büyük örneklemli randomize kontrollü çalışmalara ihtiyaç vardır.
Anahtar kelimeler: postpartum, postpartum depresyon, bilinçli farkındalık
SUMMARY
The aim of this study is to examine the effect of mindfulness-based approaches applied to support
postpartum mental health, prevent postpartum depression (PPD) and reduce its symptoms. The articles
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
131
accessed by searching Science Direct, Google Scholar, Cochrane, Medline, Pubmed databases with
the keywords “Postpartum, postpartum depression, mindfulness”, “postpartum, postpartum depression,
mindfulness” were evaluated. The scope of the research consisted of 4 studies published between 2012-
2022. According to the findings of the study, postpartum depression is seen in 10-15% of women. It is
reported that the prevalence of PPD varies between 12.5% and 42.7% in studies conducted between
the first week and the 18th month after birth in our country. When PPD risk factors are examined, it is
seen that variables such as socio-economic status, cultural traditions, beliefs and rituals, sleep quality,
social support, marital problems, newborn gender, personal factors and having had PPD before. Existing
empirical evidence shows that mindfulness-based interventions increase psychological well-being,
alleviate anxiety and perinatal depression, reduce psychological disorders, and prevent their reoccurrence.
According to the results of the research, it has been reported that mindfulness intervention is applicable
and effective for postpartum women with moderate to moderately severe depressive symptoms. In
addition, it has been observed that 8-week mindfulness-based programs applied to pregnant women
reduce the level of anxiety and depressive symptoms and postpartum depression in pregnant women.
It has been reported that web-based, prenatal mindfulness-based approaches are effective in preventing
the development of postpartum depression (PPD) and increasing the well-being of mother and baby in
high-risk pregnant women. Due to the limited studies on this subject, randomized controlled studies
with large samples are needed to evaluate the types of mindfulness-based interventions suitable for
women in the postpartum period.
Keywords: postpartum, postpartum depression, mindfulness
BİLİNÇLİ FARKINDALIK (MİNDFULNESS) TEMELLİ YAKLAŞIMLARIN
POSTPARTUM DEPRESYON ÜZERİNDEKİ ETKİNLİĞİ
Kadın hayatında psikolojik, biyolojik ve ekonomik anlamda önemli değişikliklere sebep olan doğum,
gelişimsel kriz olarak adlandırılmakta ve stres ile birleştiğinde psikolojik değişikliklere sebep olduğu
bilinmektedir (1,2,3). Perinatal dönemde fetüsün gelişimine bağlı olarak hormonal değişiklikler de
bu duruma etki etmektedir (4). Ayrıca kadının çocukluk döneminde ailesinin tutumlarına bağlı olarak
yaşadığı duygu durumları, travmalar ve genetik faktörlerinde etkili olduğu bildirilmektedir. Kadınların
büyük çoğunluğunun doğum öncesi ve sonrası dönemde bu duruma uyum sağladığı ancak bazı kadınlarda
hafif, orta ve şiddetli düzeylerde depresif sıkıntılar görüldüğü bilinmektedir (5).
Postpartum depresyon (PPD), genel olarak perinatal dönemde oluşan, kadınların yaklaşık %10 ila
%15’ini etkileyen bir majör depresyon çeşididir (6). Gelişmiş ülkelerde doğum sonrası PPD obstetrik
olmayan hastalıkların önde gelen nedenleri arasında olup, hastaneye yatış gerektiren bir durum olması
nedeniyle anne ve yenidoğan için önemli bir risk oluşturmaktadır (7,8). Semptomlarını gebelik
sırasında veya doğumdan sonraki ilk 4 hafta içinde gösterdiği ve postpartum 12. aya kadar devam ettiği
bilinmektedir (9). Postpartum depresyon; yaşamdan keyif almada isteksizlik, ağlama krizleri, uyku
bozukluğu, isteksiz kilo kaybı, enerji kaybı, gerginlik, yetersizlik hissi, suçluluk hissi, konsantrasyon
kaybı ve ölüm düşünceleri ile tanımlamıştır. Postpartum depresyonun belirtilerinde uyku düzeninde
bozukluklar, isteğe bağlı olmayan kilo kaybı, dikkat dağınıklığı, ölüm düşünceleri, yaşamdan keyif
alamama, suçluluk ve yetersizlik hisleri görülebildiği gibi bazen de mizaç bozukluğu olarak da tarif
edilmektedir (10). Postpartum risk faktörleri arasında depresyon öyküsü, ileri anne yaşı, erken doğum,
gebelik diyabeti, gebelik sırasında depresyon veya anksiyete belirtileri, stresli yaşam olayları, marital
problemler, yetersiz sosyal destek, düşük sosyoekonomik durum, düşük benlik saygısı, zor bebek mizacı,
planlanmamış veya istenmeyen gebelik gibi faktörler yer almaktadır (11). Postpartum depresyonun
tedavisinde genel olarak bilişsel-davranışçı terapi, kişilerarası psikoterapi gibi terapi yöntemleri ve buna
eşlik eden medikal tedavi yer almaktadır (12). Son zamanlarda ise PPD’nin önlenmesine ve erken tespit
edilmesine yönelik psikososyal ve psikoeğitsel müdahaleler yer aldığı ve bilişsel davranışçı terapiler
içeren farkındalığı arttırmaya yönelik farkındalık müdahaleleri (Mindfullness interventions) uygulandığı
bilinmektedir (13).
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
132
Farkındalık temelli bilişsel müdahleler üzerine yapılan çalışmaların son zamanlarda giderek arttığı
görülmektedir (14,15). Farkındalık temelli yapılan çalışmaların, farklı popülasyonlar arasında, klinik
bozuklukları ve semptomları; anksiyete (16), depresyonun nüksetme riski (17), mevcut depresif
semptomlar ve stres (18), yaşam kalitesi (19) ve psikolojik veya duygusal çok çeşitli durumları iyileştirdiği
bildirilmektedir. Farkındalık müdahaleleri içeren araştırma sonuçları, bu yöntemlerin depresyon belirtileri
ve duygu durum bozuklukları üzerinde yararlı bir etkiye sahip olduğunu göstermiştir. Bu durum PPD
için gebe eğitimlerinde verilecek farkındalık eğitimleri ile PPD riski altında olan kadınların farkındalık
kazanmasını, erken tanı sağlanmasını, damgalamaya neden olmadan tedaviye erişimi kolaylaştırdığını,
daha az ilaçla anne bebek etkileşimi ve emzirmenin sürdürülmesinin sağlanabileceğini göstermektedir
(20,21). Farkındalık temelli müdahalelerin etkililiğinin altında yatan, bilişler, duygular ve duyumlar gibi
içsel deneyimleri keşfetme, duygu düzenleme, karar verme, kendi kendini yönetme ve gevşeme gibi
çeşitli potansiyel mekanizmalar yer almaktadır (22,23).
Bu konuda son yıllarda yapılan çalışmaları incelemek amacıyla “Postpartum, postpartum depresyon,
bilinçli farkındalık”, “postpartum, postpartum depression, mindfulness” anahtar kelimeleri ile Science
Direct, Google Scholar, Cochrane, Medline, Pubmed veri tabanları taranarak erişim sağlanan makaleler
araştırılmıştır. Çalışmanın kapsamını 2012-2022 yılları arasında yayımlanan araştırmalar oluşturmuştur.
Tablo 1: Çalışmada İncelenen Araştırmaların Özellikleri
Yazarlar,
yıl
Çalışma
deseni
Müdahele Ülke Çalışma
alanı
Örneklem
hacmi
Temel bulgular
Lu Guo, ve
ark. (24)
2019
Randomize
kontrollü
çalışma
İnternet
tabanlı
farkındalık
eğitimi
Çin Hastane 140 Kontrol
140
Müdahele
-Kadının iyilik halinde
ve doğumdan 3 ay ve 1
yıl sonra psikopatoloji
durumunda iyileşme
sağladığı,
-Anne ebeveynlik stresinde
iyileşme sağladığı,
-Doğum sonrası 3.ayda
dikkat, şefkat, sorumluluk,
olumsuzluk ve düşmanlık
duygularında iyileşme
sağladığı,
-Sıcaklık, dikkat,
ve sevgi durumlarının
doğumdan sonraki 1
yılda daha da geliştiği
bulunmuştur.
Rui Mei ve
ark. (25)
2022
Yarı
deneysel
Farkındalık
temelli
eğitim
Çin Hastane 30 kontrol
30müdahele
Farkındalık puanlarının
yükseldiği, dayanıklılık
durumlarının arttığı,
depresyon ve şizofreni
puanlarının düştüğü,
Olumsuz duygularının
azaldığı bulunmuştur.
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
133
Lianne P.
Hulsbosc
ve ark. (26)
2022
Prospektif
kohort
Bütüncül
yaklaşımlı
farkındalık
temelli
müdahele
Hollanda Hastane 713 Gebelik sırasında erken
depresyon tanısı,
daha az sigara kullanımı,
daha az planlanmamış
gebelik, daha az preterm
olgusu ve gebelik
komplikasyonları
gözlemlenmiştir.
Duncan
Ve ark.
(27)
2017
Randomize
kontrollü
çalışma
Farkındalık
temelli
doğuma
hazırlık
kursu
Amerika Hastane 30 kontrol
30müdahele
Kadınların doğumla
ilgili değerlendirmelerini
ve psikolojik işleyişini
iyileştirdiği, daha fazla
doğum öz yeterliliği
ve dikkatli vücut
farkındalığına sahip
oldukları,
daha az depresyon
belirtileri gösterdikleri,
doğum sonrası ve doğumda
daha düşük analjezi
kullanım oranı sağladığı
bulunmuştur.
Tartışma ve Sonuç
Tablo 1.’de yer alan araştırma sonuçları değerlendirildiğinde, gebelik döneminde verilen farkındalık
temelli eğitimlerin, postpartum dönemde psikopatoloji durumunda iyileşme sağladığı, ebeveynlik stres
durumunu azalttığı, doğum sonrası dikkat, şefkat, sorumluluk duygularını artırırken, olumsuzluk ve
düşmanlık duygularını azalttığı görülmektedir. Edinburg Postpartum Depresyon Ölçeği kullanılarak
yapılan araştırmalar ile farkındalık puanlarının anlamlı olarak yükseldiği, dayanıklılık durumlarının
arttığı, depresyon ve şizofreni puanlarının düştüğü, olumsuz duygularının azaldığı, gebelik
sırasında depresyonun erken tanısının sağlandığı, gebelik ve lohusalık komplikasyonlarının azaldığı
bildirilmektedir. Postpartum dönemde daha az depresyon belirtileri gösterdikleri, dayanıklılık ile
birlikte doğum sonrası ve doğumda daha düşük analjezi kullanım oranı sağladığı bulunmuştur. Ayrıca
farkındalık temelli eğitimleri alan gebelerin doğum öz yeterliliği ve dikkatli vücut farkındalığına sahip
oldukları da bildirilmektedir.
Sonuç olarak, depresyonun postpartum dönemde anne-bebek sağlığını olumsuz yönde etkilediği
bilinmektedir (28). Doğum öncesi depresyonun genellikle teşhis edilemediği, postpartum dönemde
fark edildiği, psikoterapi ve antidepresan ilaç tedavisi gerektirmesi ve anne bebek etkileşimini olumsuz
etkilemesi sebebiyle (29), perinatal dönemde gebeler üzerinde yapılan farkındalık temelli çalışmalar,
depresyon semptomlarında azalma, anksiyete, gebelikle ilişkili stres ve artan doğum öz yeterliliği dahil
olmak üzere genel olarak olumlu etkiler gösterdiği için tavsiye edilmektedir (30,31). Farkındalık temelli
yaklaşımlar ile insanlar üzerindeki damgalanma hissinin azaldığı, perinatal dönemde depresyon belirtileri
gösteren kadınların yardım alma konusunda rahatlamasını sağladığı da bildirilmektedir (32,33,34).
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
134
Bu konudaki sınırlı çalışmalar nedeniyle, postpartum dönemde kadınlara uygun olan bilinçli
farkındalık temelli müdahale türlerini değerlendirmek için büyük örneklemli randomize kontrollü
çalışmalara ihtiyaç olduğu görülmektedir.
Bu nedenle, kadınların PPD belirtileri açısından farkındalıklı olması, erken teşhisin sağlanması ve
müdahele için ebelerin önlem alması, farkındalık temelli eğitimlerin prenatal gebe eğitimlerine dahil
edilmesi, ebeler tarafından gebelere grup eğitimleri yapılmasının sağlanması, damgalamayı önlemesi ve
tedaviye uyum sağlaması açısından önemli olduğu düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
1.APA, A. P. A. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). Retrieved from.
2.Poreddi, V., Thomas, B., Paulose, B., Jose, B., Daniel, B. M., Somagattu, S. N. R., & B, V. K. (2020). Knowledge
and attitudes of family members towards postpartum depression. Arch Psychiatr Nurs, 34(6), 492–496.
https://doi.org/10.1016/j.
3.Sertbaş, G.(1998). Gebelerde doğum öncesi ve doğum sonrası dönemlerde durumluk- sürekli kaygı düzeylerinin
incelenmesi. Türk Hemşireler Dergisi 48(6):16-19
4.Özkan, S. (1993). Psikiyatrik Tıp: Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi. ROCHE Müstahzarları Sanayi A.Ş, İstanbul,
203- 207. Paykel, E.S., Emms, E.M., Fletcher, J. ve ark. (1980) Life events and social support in
puerperal depression. Br J Psychiatry,136:339-346.
5.Stein, A., Cooper, P.J., Campbell, E.A. ve ark. (1989). Social adversityand perinatal complications: their relation
to postnataldepression. BMJ, 298:1073-1074.
6. O’Hara MW. (2009). Postpartum depression: what we know. J Clin Psychol 65:1258–69.
7. O’Connor E, Senger CA, Henninger ML, et al. (2019). Interventions to prevent perinatal depression. JAMA
321(6):588.
8. Curry SJ, Krist AH, Owens DK, et al. (2019). Interventions to prevent perinatal depression. JAMA 321(6):580.
9. American Psychiatric Association (2019). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 5th edition.
Arlington (VA): American Psychiatric Association.
10. Epperson, C.N. (1999). Postpartum major depression: Detection and treatment. Am Fam Physician ,59: 2247-
2257.
11. Emily B. Kroska, PhDa, Zachary N. Stowe, (2020). Postpartum Depression Identification and Treatment in the
Clinic Setting. Obstet Gynecol Clin N Am 47 409–419. https://doi.org/10.1016/j.ogc.2020.05.001 obgyn.
theclinics.com
12. Pearlstein T, Howard M, Salisbury A, Zlotnick C. (2009). Postpartum depression. Am J Obstet Gynecol.
200(4):357–64.
13. Topkara ve Özerdoğan (2022). Postpartum Depresyonun Önlenmesi KTO Karatay Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Dergisi Cilt 3, Sayı 3, 44-56
14. Creswell JD. (2017).Mindfulness Interventions. Annu Rev Psychol.68:491–516. DOI: 10.1146/ annurev-psych-
042716-051139 [PubMed: 27687118]
15. Hofmann SG, Asmundson GJG. (2008).Acceptance and mindfulness-based therapy: New wave or old hat?
Clin Psychol Rev.28(1):1–16. DOI: 10.1016/j.cpr.2007.09.003 [PubMed: 17904260]
16. Hofmann SG, Sawyer AT, Witt AA, Oh D. (2010). The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and
depression: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 78(2): 169–183. DOI:
10.1037/a0018555 [PubMed: 20350028]
18. Strauss C, Cavanagh K, Oliver A, Pettman D, Laks J. (2014). Mindfulness-based interventions for people
diagnosed with a current episode of an anxiety or depressive disorder: A meta-analysis of randomised controlled
trials. PLoS ONE.9(4):e96110.doi: 10.1371/journal.pone.0096110 [PubMed: 24763812]
12th International İstanbul Scientific Research Congress
on Health Sciences Proceedings Book
135
17. Kuyken W, Byford S, Taylor RS, et al. (2008). Mindfulness-based cognitive therapy to prevent relapse in recurrent
depression. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 76(6):966–978. DOI: 10.1037/a0013786
[PubMed: 19045965]
19. Godfrin KA, van Heeringen C. (2010). The effects of mindfulness-based cognitive therapy on recurrence of
depressive episodes, mental health and quality of life: A randomized controlled study. Behav Res Ther.
2010; 48(8):738–746. DOI: 10.1016/j.brat.2010.04.006
20. Hofmann SG, Sawyer AT, Witt AA, Oh D. (2010). The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and
depression: a meta-analytic review. J Consult Clin Psychol. 2010;78(2):169–83.
21. Khoury B, Lecomte T, Fortin G, Masse M, Therien P, Bouchard V, Chapleau M-A, Paquin K, Hofmann SG.
(2013). Mindfulness-based therapy: a comprehensive meta-analysis. Clin Psychol Rev. 33(6):763–71.
22. Kahverengi KW, Ryan RM, Creswell JD.(2017). Awareness: Theoretical Basis and Evidence of Its Beneficial
Effects. Psychological Inquiry.18 (4):211–237. doi: 10.1080/10478400701598298.
23. Baer RA. (2006). Mindfulness Education as a Clinical Intervention: A Conceptual and Empirical Review. Clinical
Psychology: Science and Practice. 10 (2):125–143. doi: 10.1093/clipsy.bpg015.
24.Guo et all,. (2019). Preventing Postpartum Depression With Mindful Self-Compassion Interventio A Randomized
Control Study. The Journal of Nervous and Mental Disease Volume 00, Number 00. DOI: 10.1097/
NMD.0000000000001096
25.Rui Mei et all,. (2022). Mindfulness-Based Interventions for the Occurrence of Postpartum Depression in
Elderly Primiparas. Hindaw Contrast Media & Molecular Imaging Volume 2022, Article ID 4202676, 8
pageshttps://doi.org/10.1155/2022/4202676
26.L.P. Hulsbosch et all. (2023). Trait mindfulness facets as a protective factor for the development of postpartum
depressive symptoms. Journal of postpartum depressive. Journal of Psychiatric Research 157 (2023)
264–7070. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2022.12.007
27.Duncan et al. (2017). Benefits of preparing for childbirth with mindfulness training: a randomized controlled
trial with active comparison. BMC Pregnancy and Childbirth (2017) 17:140. DOI 10.1186/s12884-017-
1319-3
28. Ferber SG, Granot M, Zimmer EZ. (2005). Catastrophizing labor pain compromises later maternity adjustments.
Am J Obstet Gynecol.192(3):826–31.
29. Pearlstein T, Howard M, Salisbury A, Zlotnick C.(2009). Postpartum depression. Am J Obstet Gynecol.
200(4):357–64.
30. Khoury B, Lecomte T, Fortin G, Masse M, Therien P, Bouchard V, Chapleau M, Paquin K, Hofmann SG.(2013).
Mindfulness-based therapy: a comprehensive meta-analysis. Clin Psychol Rev; (6):763–71. doi: 10.1016/j.
cpr.2013.05.005.
31. Byrne J, Hauck Y, Fisher C, Bayes S, Schutze R. (2013). The Effectiveness of Awareness-Based Birth Education
Pilot Study on Maternal Self-Efficacy and Fear of Birth. Journal of Midwifery and Women’s Health.
(2):192–7. doi: 10.1111/jmwh.12075
32. Duncan LG, Cohn MA, Chao MT, Cook JG, Riccobono J, Bardacke N. (2017). Benefits of preparing for
birth with mindfulness training: an active comparative randomized controlled trial. BMC Pregnancy Birth.
17(1):140.Erişim: https://bmcpregnancychildbirth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12884-017-1319-
3 (20.01.2023)
33. Maloni JA, Przeworski A, Damato EG. (2013). Web intake and internet use and preferences reported by women
with postpartum depression after pregnancy complications. Chief Psychiatric Nurses. 27 (2):90–5. doi:
10.1016/j.apnu.2012.12.001.
34. Moore D, Ayers S, Drey N. (2016). Thematic Analysis of Stigma and Disclosure for Perinatal Depression in
an Online Forum. JMIR Mental Health. 3(2):e18. doi: 10.2196/mental.5611. http://mental.jmir.org/2016/2/
e18/